UPOZNAJTE MARLONA BRANDA (Meet Marlon Brando, 1965, 29 min), Albert Maysles, David Maysles

Unutar struje direktnog filma vodila se rasprava o čistoći postupaka i pravoj formi direktnog filma. Umjesto krizne strukture, u filmovima braće Maysles prevladavaju nestabilniji oblici, koji se temelje na umnažanju uzoraka svakodnevnog života. U filmu Upoznajte Marlona Branda (1965.), braća Maysles snimaju novinare koji intervjuiraju Marlona Branda za promociju njegovog novog filma Morituri (1965.). Brando je očito bio toliko nezadovoljan njihovim rezultatom da je zabranio komercijalno prikazivanje. Upravo je slobodnija forma i osjećaj da se ne događa ništa osobito urgentno ono što su neki isticali kao specifično obilježje njihovog dokumentarističkog stila. Upoznajte Marlona Branda, koji je montirala Charlotte Zwerin, ekstreman je primjer. Svaki je susret montiran fragmentirano, flagrantno izlažući koliko su snimke manipulirane u montaži. „Svi smo mi glumci“, govori Brando novinaru, „Sada se ponašate drukčije nego u baru s nekim prijateljem. Čovjek se može prilagoditi situaciji.“ Film ga više puta pozicionira kao onoga koji predstavlja svoje glumačke vještine (uključujući znanje jezika), dok istovremeno pokazuje zarobljenost (i svijest o zarobljenosti) u krugu prodaje i obmane.

SIBERIA (2019, 92 min), r. Abel Ferrara

Nakon Pasolinija i Tommasa, napokon prikazujemo dugo pripremanu Siberiju, treći film recentne svojevrsne retrospekcijske trilogije Abela Ferrare posvećene mutacijama lika dvojnika koje podražava Willem Dafoe u sve tri filmske autoreferencijalne forme, a koje različitim forenzičkim metodama vještačenja psihe istražuju izvedbene prikaze te pridaju glasove njegovim protežnim psihološkim i metafizičkim inklinacijama. Uobličuju se u protuslovljima i podrivanjima, sirovim spojevima i radikalizacijama fizičkog i materijalnog eksperimenta s poniranjem u psihodramske tretmane moralnih i filozofskih tema. Sam Ferrara u najavi Siberije taj kontinuitet imenuje svojim ustrajnim, elementarno filmskim interesom: Idemo sve dalje i dalje u tamu od prvog filma. Imam veliki apetit za ono što film može biti.

Veliki apetit Ferrarinog filma u širem smislu uistinu je elementarno filmski, vraća nas otkrićima filma i izvorištima filmskog mišljenja, one struje koja je istraživala međuovisnosti izražajnih mehanizama filma s univerzumom mentalnih operacija ljudske svijesti. Clint sanja otvorenih očiju, za stolom, nad bilježnicama i figurama sjećanja. Ferrara ga odvodi u filmsku spilju kao eksplicitnu aluziju na iskonsko podzemno kino za njegovo multipicirano ja. Ferrara je godinama govorio o nadahnuću Jungovom Crvenom knjigom, ali nije nam rekao da će introspekcijama naložene vatre prizvati Kurosawinu plamenu tamu Dersu Uzale.

Siberija se odvija u okrutnostima fizičkog krajolika, ali zapravo je zaustavljena u sada osobito rezonantnoj izolaciji radnog stola gdje razvija i potkopava mentalni krajolik Ferrarinog lika Clinta. Ferrara ga dekonstruira kao preokrenuti kamerspiel, srušenu kuću u prostoru beskraja. Ferrara je majstor eksperimentalnog filma, čija je strast u proširenju i subvertiranju putanja elementarne filmske fotodrame i njezine sve dalje i dalje tame. (Tanja Vrvilo)